Geçtiğimiz yazıda Kripto Dünyası’nın yatırım aracı olan Token’lar yani KriptoParalar’a yatırım yapmadan önce nelere dikkat etmeliyize göz atmaya başlamıştık.

Kısaca kendi araştımanızı yapmanın önemine değinmiş ve konuları şu şekilde sıralamıştık.

  • Tanıtım Notu (Beyaz Rapor - White Paper)
  • Ekibin yetkinlikleri ve danışmanları kalitesi
  • Uzman sitelerde (Bitcointalk.org, Reddit) yapılan tartışmalar
  • Ekibin iletişim kanalları (Slack, Telegram)
  • Kod kaynağı (Github üzerindeki)
  • Geçmişte aldığı yatırımlar
  • Gelecek ile ilgili yol haritası
  • KriptoPara’nın üretim süreci ve dağıtımı

Tanıtım Notu’na (White Paper) bir önceki yazıda değindik. Şimdi sıra diğerlerinde..

Ekibin yetkinlikleri ve danışmanların kalitesi

Projeyi geliştiren ekibin geçmiş tecrübelerini web sitesinden görebilirsiniz. Genelde ekip üyeleri sitelerine LinkedIn profil bağlantılarını da koyarlar ki, isteyen daha detaylı bakabilsin. Nelere dikkat etmeli? Kripto Dünyası henüz yeni bir dünya olduğu için illa ki bu alanda bir tecrübe olması o kadar kritik değil. Ancak, proje liderlerinden en azından birinin içinde bulunulan projeye ait bir sektörden olması önemli.

Bir diğer önemli konu da projenin danışmanlar kurulunda bulunan kişiler. Bu kişiler KriptoPara ya da ICO (Initial Coin Offering) dünyasında ne kadar bilinen kişiler? Örneğin AngelList’in kurucusu ve CEO’su olan Naval Ravikant Şifreli Harikalar Dünyası’nda (Cryptonetworks) pek çok yatırım yapmış ve danışma kurullarında yer almış biri. Onun olduğu bir proje yatırımcılar tarafından bir nevi kalite damgası olarak görülüyor. Bir başka dikkat edilmesi gereken nokta ise, bu kişilerin gerçekten bu Danışma Kurulu’nda yer alıp almadıkları. Belki komik gelebilir ama kimi sitelerde danışma kurulunda yazılan kişilerin gerçekten danışman olmadığı durumlar da var.

 

naval_640.jpg
Yatırım gurusu Naval Ravikant - ondan yatırım almak piyango kazanmak gibi

 

Uzman sitelerdeki tartışmalar (Bitcointalk.org, Reddit)

Bu alanda Bitcointalk.org sitesi en önde gelen yerlerden biri. Forum tarzı çalışan sitenin yeni para arzlarının yer aldığı kısmında ilgilendiğiniz proje ile ilgili olarak konusunda uzman kişilerin yazdığı yorumlara ve eleştirilere göz atmakta fayda var. Dikkat etmeniz gereken bir-iki noktayı hemen belirtelim:

Yazılan yorumlara projenin ekip üyelerinin verdikleri cevaplar önemli. Ekip, gelen eleştirileri ne kadar içselleştiriyor, eksik taraflarını kabul ediyor ve sonrasında gerekli düzeltmeleri yapıyor ise o kadar iyi. İnatçı, hatta yorumculara karşı kaba davranışlar içinde bulunan ekiplerden ve projelerinden uzak durmakta fayda var.

İkincisi ise, yorum yazan ‘uzman’ların gerçekten uzman olduğuna (bir başka deyişle ‘paralı’ asker’ olmadığına) dikkat edin. Kişilerin rumuzlarının altında ne kadar aktif oldukları ve siteye ne kadar emek verdikleri ile ilgili “activity” ve “merit” rakamlarına bakabilirsiniz. Bir de sayfalarca ama sayfalarca saçma sapan yazı okumaya hazırlıklı olun.

Ekibin iletişim kanalları (Slack, Telegram, Twitter vb)

Slack günümüzde kurum içi iletişim ve ortak çalışma alanında en çok kullanılan araçlardan biri iken, kripto alanında çalışan girişimlerin potansiyel yatırımcılar ve dış geliştiriciler ile iletişimleri için de kullanılan bir yer haline geldi. Burada yazılan her konuyu anlamanız gerekmiyor ancak topluluğun büyüklüğüne bakmak ve benzer projeler ile karşılaştırmak bile incelediğiniz projenin, uzmanların dünyasında ne kadar ilgi çektiğini gösteren önemli bir işaret.

  twitter-slack-telegram-logos-v2_640.png

 

Keza Telegram da kişiler arası mesajlaşma servisi iken, Twitter benzeri kripto ekiplerinin takipçileri ile iletişimlerini yürüttükleri önemli kanallardan biri oldu. (Bu arada Telegram’ın bu yıl içinde kendi ICO’sunu yapma planını özel yatırımcılardan sağladığı 1,7 milyar ABD Doları sonrası askıya aldı).

Kod kaynağı (Github)

Daha önce de bahsetmiştik, yeni Kripto dünyasının en önemli özelliklerinden biri, projeler ile ilgili yazılımların herkese açık olması idi. Github geniş ve dağınık olarak çalışan yazılımcıların en çok kullandıkları web sitesi. Yaptığınız yazılımları burası aracılığı ile dünya ile paylaşıyorsunuz. Bu sayede diğer yazılımcılar sizin yazdıklarınıza göz atıp hem ilham alabiliyor (ya da lisans hakları kapsamında kendisine alıyor), hem de hatalarınızı bulup ana ekibe bildiriyor. Ekip gerek bu geri bildirimler doğrultusunda yaptığı değişiklikleri gerekse gerçekleştirdiği yeni geliştirmeleri bir sonraki iterasyonda burada paylaşıyor. Github üzerinde Kripto alanından bir projenin ne kadar sıklıkla geliştirmeye uğradığını da takip edebilirsiniz. Düzgün sıkı çalışan ekibin sık güncellenen bir Github sayfası olma ihtimali yüksek.

 

ethereum-github_640.png
Ethereum Github sayfasında sadece bir projenin aylık aktivitesi

 

Projenin geçmişte aldığı yatırımlar

Şifreli dünyanın karmaşık yapısını anlamak kolay değil. Keza anlatmak da öyle. Özellikle kanuni olarak altyapıların çok da oturmadığı bir dünyada… Bu nedenle kimi girişimciler KriptoPara’larının halka açılma aşamasına gelmeden önce (aynı hisse senedi halka arzlarında olduğu gibi) bir miktar Kriptoparayı özel fonlara devrederek kendilerine kaynak sağlıyorlar. Bu özellikle, ICO sürecinin gerektirdiği tanıtım ve pazarlama faaliyetine girmek istemeyen girişimlerin sık başvurduğu yöntem.

Yukarıda bahsettiğimiz Yatırımcı Notu’nu basit bir şekilde yazabilmek bile büyük bir çaba gerektiriyor. Bunun yerine, teknik olarak daha ileride KriptoPara konusunda uzmanlaşmış fonlar hem projeleri daha hızlı değerlendirebiliyor hem de ciddi miktarda yatırım yapabiliyorlar. İşte bu fonların bir artısı da bir nevi ‘kalite damgası’ görevini görmeleri. Örneğin, Polychain Capital bu fonlardan biri ve onların yatırım yaptığı bir projenin potansiyelinin yüksek olduğunu düşünen ciddi bir kesim var.

Bir kısım romantik yazılımcı ise, bu tip fonların aslında ICO’ların çıkışındaki ‘halka direkt ulaşmak’ amacına oldukça ters olduğunu ve yaratılan katma değerden haksız bir şekilde fazlaca pay aldıklarını iddia ediyorlar.

Gelecek ile ilgili yol haritası

KriptoPara çıkarmayı düşünen her ekip bilinmezler ile dolu bir dünya içinde yüzer. Daha henüz teknolojilerin oturmadığı, sorunların bir yığın halinde önünde olduğu, çözümlerin vakit alacağı bir dünyada boğuşur girişimciler. Bunu da yatırımcı dahil herkes bilir. İşte bu nedenle girişimci ekipten beklenen en azından gerek ekosistemin nasıl gelişeceği gerekse ICO sürecinin nasıl işleyeceği ile ilgili tahmini bir zamanlama planı yapmaktır. Genelde girişimlerin sitelerine gittiğinizde sizi ilk karşılayan konulardan biri işte bu yol haritası olur.

KriptoPara’nın üretim süreci ve dağıtımı

İşte KriptoPara dünyasını klasik bir hisse senedi dünyasından ayıran en önemli özelliklerden biri: Klasik piyasalarda, halka arzı yapılan şirket genelde, hisse senetleri ile ilgili olarak mevcut ortakların ellerindeki hisseleri belli sürelerde satmamaları ile ilgili piyasalara belli taahhütler verir, o kadar.

Kripto dünyasında ise, daha önce bahsettiğimiz gibi, piyasalara sunulan, klasik anlamdaki gibi bir şirket hisse senedi değil, daha çok yaratılacak olan bu ekosistemin çalışmasını sağlayacak bir Kriptopara (bir nevi insan vücudunun çalışmasını sağlayan kan gibi). Bu paranın yalnızca bir kısmı geliştirici ekibe giderken, kalan kısmı dış geliştirici yazılımcılar, bu ekosistemin çalışmasını sağlayacak parçalar (örneğin madenciler) vw ekosistemin içindeki satıcı ve alıcılar arasında paylaşılıyor.

İşte yukarıdaki nedenlerle, bu KriptoParaların başlangıçta ne kadar yaratıldığı, bu yaratılan KriptoPara’nın nasıl bir dağılım ile paylaşıldığı önemli. Yaratıcı ekibin pastanın en büyük parçasını alması soru işaret yaratır örneğin. Keza, bundan sonra yaratılacak KriptoParaların zamanlaması ve miktarı da önemli. Ekip bu konuda belli taahhütleri vermeli ve bu taahhütler yazılımların bir parçası olmalı. Zira, ileride çok fazla para basılması öngörülüyor ise genelde bu KriptoPara’nın değerini olumsuz etkileyen bir durum olarak görülür.

Sonuç

ICO pazarı kolay olmayan bir pazar. Üstelik şu son bir yıldaki tecrübelerden görüldü ki bu pazarda KriptoPara çıkaran girişimlerden hatırı sayılır bir kısmı şimdiden sırra kadem bastılar. O nedenle, bu pazarlara yatırım yapacaksanız, mutlaka ama mutlaka kaybettiğinizde canınızı acıtmayacak miktarda para yatırın zira kaybetme ihtimaliniz oldukça yüksek.

–

 

Not: Yazdığımız tüm yazıların bir bütünlük içinde nelerden oluştuğuna bakmak isterseniz Hakkımızda sayfasına göz atabilirsiniz.