DeFi yani Merkeziyetsiz finansın temel amacı klasik anlamda finans alanında bize yardım eden aracıları ortadan kaldırmak (ya da onlara ucuz bir alternatif olmak). Bu aracılar olarak ilk akla gelen de bankalar. Ama DeFi yalnızca bankalara olan ihtiyacı ortadan kaldırmıyor. Sermaye piyasalarındaki her türlü aracı DeFi oyuncularının tehdidi altında. Ve hiçbir klasik piyasa DeFi’dan kendini korumak konusunda rahat olmamalı. Bakın onlardan biri daha: Türev piyasaları..

Nedir türev piyasaları?

Türev piyasaların ne olduğunu çok detaylı girmeyeceğiz yazımızda. Ancak türev adı üzerinde türetilmiş demek. Yani herhangi bir varlıktan türemiş enstrümanlar. Ne demek bu?

En basit tabiri ile şöyle açıklayalım: Alım satıma açık her varlığın bir değeri var. Bu değer zaman içinde azalır ya da artar. Klasik anlamda kazanç sağlamak için bu varlığı elinizde tutar, düşük fiyattan alır (ya da üretir) ve yüksek fiyattan satarsınız. Ama bunu yapabilmek için o varlığı elinizde tutmalısınız.

Peki ya bu varlığı elinizde tutmak istemiyor ama değer değişimlerinden fayda sağlamak istiyorsanız? Olabilir mi? Olur tabii, neden olmasın? İşte türev piyasalar temel itibariyle bunu sağlıyor: Herhangi bir varlığı belli bir fiyattan almak isteyen bir taraf ile aynı fiyattan satmak isteyen bir başka tarafı bahsedilen varlığın elde olmasına ihtiyaç duymadan bir araya getiriyor. Örneklerini ise aslında çoğumuz duymuşuzdur, vadeli işlemler olarak geçen futures, forwards, options, swaps gibi…

Aslında türev piyasalarının asıl çıkış amacı getirinin ikiz kardeşi olan riski yönetmek. Özellikle alım-satım yapanların gelecekte oluşabilecek her tür duruma karşı kendilerini korumak ve risklerini azaltmak için türev piyasalarını kullandığını da hızlıca belirtelim.

DeFi zaten yeterince karışık bir de türev piyasalar mı çıktı başımıza? Evet, öyle. Zira türev piyasaları DeFi hareketinin en hızlı büyüyen aktörlerinden. Böyle olması da normal zira klasik anlamda piyasalara baktığınızda aslında en hızlı büyüyen ve en büyük hâle gelen pazarın türevler olduğunu görüyorsunuz. Aşağıdaki grafik küçük (ve bir parça bayat) olabilir ama büyüklükleri göstermesi açısından oldukça etkileyici.

Global_volumes
Tüm dünyadaki ekonomik büyüklükler (Ocak 2019). En sağda en büyük pazar olarak türev piyasaları var. Onu sırasıyla gayrimenkul, kredi, fiziki/dijital para, hisse senedi ve altın izliyor. En soldaki ufak noktayı okuyamadıysanız dertlenmeyin: “Bitcoin” kendisi :) Kaynak

Neden merkezi olmayan DeFi türev piyasalarına ihtiyaç var?

Aslına bakarsanız, türev piyasalarında faaliyet gösteren merkezi oyuncular ve sistemler gayet pratik, hızlı ve müşterinin istediği çözümleri sunabilen sistemler. Peki o zaman bunu merkeziyetsiz olarak sunmaya gerek var mı? Her ne kadar daha çok küçük olsalar da hızla büyümeleri bu alanda da DeFi ürünlere ihtiyaç olduğunu gösteriyor. Neden?

En önemli nedenlerden biri sisteme giriş kolaylığı. Merkezi olarak türev ürünleri sunan piyasalara girmek için gerekli prosedür hem zahmetli hem de kimileri için (örneğin coğrafi kısıtlar, yeterince maddi servete sahip olmama gibi nedenlerle) imkansız. Ama eğer kripto paralar ile bir haşır neşirliğiniz var ise, örneğin ETH tutan bir cüzdana sahipseniz bu borsalarda işlem yapmaya başlamanız bırakın saatleri dakikalar içinde mümkün.

Bunun yanında DeFi türev oyuncuları klasik türev hizmeti verenlerin sunabildiği her tür fiziki piyasaya ait varlıkların çok daha ötesinde hizmetler sunabiliyorlar kullanıcılara. Örneğin son zamanlarda adını sıkça duymaya başladığımız “yield farming” benzeri ürünler ile DeFi üzerinden farklı yollardan ekstra kazanç sağlamak da mümkün.

Bunun yanında DeFi ürünleri kullanmanın bir başka avantajı daha önceleri de bahsettiğimiz kullanıcıya verilen güç. Özellikle herhangi bir türev pazarından aldığınız herhangi bir ürünü, bir başka DeFi platformu üzerinden satabiliyorsunuz. Ne de olsa kontratı yapan kişi olarak kontrat sizin. O kontrat Ethereum zinciri üzerine işleniyor ve anahtarı sizde. İşlem yapmak için daha kârlı bir platform bulduğunuz anda cüzdanınızı saniyeler içinde o platforma bağlayıp işlemi oradan gerçekleştirebilirsiniz.

Kim bu DeFi piyasa oyuncuları?

DeFi içinde türev piyasaları hızla büyüdüğünden bahsetmiştik. Oyuncular arasında en büyüğü Avustralya bazlı olan Synthetix adı gibi sentetik türev ürünleri sunuyor ve üzerine kilitli ETH miktarı olarak 800 milyon ABD Doları’na yaklaşmış durumda. (Önümüzdeki haftaki yazımızda daha detaylı olarak bakacağız kendisine). Benzer şekilde sentetik ürünler sunan UMA ve kaldıraçlı işlem yapmaya olanak sağlayan dydx diğer ilgi çekici projeler bu alanda…

Peki riskler neler?

Geldik DeFi ile ilgili hemen hemen her yazıda bahsettiğimiz risk olayına. Efendim, DeFi’da riskler çok. Ama türev piyasalarında riskler klasik piyasalara göre daha da fazla!..

Neden? Çünkü türev piyasalarının ana enstrümanı risk ve bu riski dağıtmak, ama riski dağıtmak amacıyla oluşturulan yeni türev enstrümanları ile riskin gerçekleştiği durumdaki meydana gelen hasar çok daha fazla hâle gelebiliyor. (Örneğin 2008 yılında ABD’de patlayan krizin temel nedeni olarak gayrimenkul fiyatları deriz ama özünde sorunu krize döndür kat be kat artmasının sağlayan da türev piyasaları idi…)

DeFi üzerindeki türev piyasaları da benzer şekilde oldukça riskli. Öncelikle üzerine kurulu oldukları varlıkların riskini taşıyorlar. Eğer kaldıraçlı işlem yapıyorsanız borçlandığınız orana göre çıpaladığınız varlıktaki değişim size 10 ile 100 kat daha fazla etki edebiliyor.

Onun da üstünde hep bahsettiğimiz yazılı oldukları Akıllı Kontratların kodlanmasında yaşanabilecek hatalar sorun yaratabiliyor.

Keza bu tip ürünleri kullanırken hep teminat vermek zorundasınız. Teminat DeFi piyasalarında genelde kripto para. Bu kripto paralardaki değer değişiminin teminatınızın azaltması riski var. Eğer istenen teminat oranlarının altında kalırsanız ceza ile birlikte likidite olur ve ciddi bir kayıba uğrarsınız.

Öte yandan, özellikle türev piyasalarında rezerv para olarak kullanılan sabit (ya da stabil) paralar dediğimiz genelde ABD Dolarına bağlı olan kripto paralar (USDT, USDC gibi) aslında kendileri de bir nevi türev ürünler. Akıllı kontratlar ile yazılmış kod parçacıkları. Bu paraların karşılığı ABD Doları olarak gerçekten bankada tutuluyor mu bu da bir risk.

Özetle, protokol üzerine protokol, üzerine protokol şeklinde türeyen bu ürünlerde her bir protokolün getirdiği riskleri de göğüslemek zorunda kullanıcılar.

Şimdi bu kadar riskten bahsedince gözünüz korkabilir - çok normal. Ancak unutmayın, risklerin yanında bu risklerden korunmak için önlemler de var:

Bir kere bu tür ürünleri kullandığınız durumda sistem karşı taraf riskini engellemek için mutlaka teminat yatırılmasını istiyor. Ve bu teminatlar DeFi ürünlerde normalin de üzerinde oldukça yüksek rakamlar.

İkincisi bu kontratların çoğunluğu dış denetim (audit) geçiriyorlar. Audit geçirmek “a, herşey süper, kontrat çok güvenli” anlamına gelmiyor tabii ki. Ancak yine de biz konunun dışındakilere en azında kod yazımı anlamında bir hata olmadığı konusunda bir parça rahatlık veriyor.

Tabii yine de bunlara güvenmezseniz (ki kimse “neden güvenmiyorsun?” diyemez) o zaman elinizde olmayan teknik risklerden sizi koruyacak sigorta yaptırmak da mümkün..

Aslında bu tip ürünler üzerinde soru işareti olması çok normal. Zira bu ürünler yeni ve yeterince test edilmemişler. Üzerinden zaman geçtikçe, değişik değişik senaryolar yaşadıkça bu ürünler daha kabul görür olacak ve sağlam hâle gelir olacaklar. Tabii o zamana kadar da bu ürünlere talep ciddi şekilde artacak ve ilk başlangıçta kazanılan yüksek kârlar da talep arttıkça azalacak. Yani piyasa mekanizması çalışacak ve yüksek risk/yüksek getiri denkleminden düşük risk/düşük getiri eksenine doğru geçiş yaşayacağız hep birlikte.

Arkası yarın: Nasıl çalışıyor bu ürünler?

Şimdiye kadar türev ürünlere kabaca baktık ancak ne olduklarına ve sistemin nasıl çalıştığına çok değinmedik. Önümüzdeki yazıda, gelin bu alandaki en büyük oyuncu olan Synthetix üzerinden sentetik ürünler için bir türev piyasası nasıl merkeziyetsiz olur ona bakalım…


Not 1: Bu yazı ilk olarak 20 Ağustos 2020’de BTCHaber.com‘da yayınlandı

Not 2: Tüm yazılara Yazılar sekmesinden ulaşabilirsiniz