Libra'nın önündeki en büyük engel

Facebook’un yeni çıkaracağı Libra Blockchain ile ilgili olarak nedir, ne değildir geçtiğimiz yazıda bahsetmiştik. Her proje gibi Libra’nın da önü belirsizlik ve engel dolu. Ve görünen o ki Libra’nın önündeki engellerin en büyüğü kanun koyuculardan gelecek.

Gelin önce Libra’yı geçmişte para transferi konusunda başarılı olmuş benzer projeler ile karşılaştıralım, sonrasında da kanuni açıdan Facebook’un bu projesinin neden daha sıkıntılı olduğunu anlamaya çalışalım.

Libra kimlerin ayak izini takip ediyor?

Libra, klasik bankacılık hizmetine rakip dijital dünyada kişiden kişiye ödeme aracı olarak ortaya çıkmış belki de üçüncü büyük deneme. Diğer iki başarılı örneği Libra ile bir karşılaştıralım önce:

PayPal

Kişiden kişiye ödeme konusunda ilk başarılı örnek PayPal oldu. Esasında PayPal’ın yaptığı para transferine hızlı, güvenilir ve ekonomik bir aracı olmak.

Bunun dışında Paypal’ın kendi parasını çıkarmak gibi bir girişimi olmadı. Temel olarak itibari paralara (fiat yani merkez bankaları tarafından çıkarılan ABD Doları, Euro gibi paralar) aracılık yapan bir yapı olarak bugün yıllık 15 milyar ABD Doları kazanca ulaştı.

PayPal, merkezi yapısı nedeniyle, kanuni otoriteler ile hep çok sıkı ve uyumlu ilişkiler götürdü. Keza kredi kartı şirketleri ve bankalar gibi mevcut finansal yapılara da yakın durdu.

Bitcoin

Kişiden kişiye para göndermede ikinci büyük deneme Bitcoin ile oldu. Bitcoin PayPal’den oldukça farklı: Kendi başına değer taşıyan bir para; herhangi bir itibari (fiat) para ile ilişkisi yok. Para transferine aracılık eden hiçbir finansal kuruma (bankalar, kredi kartı şirketleri) ihtiyaç duymayan bir sistem. Değeri günden güne çok değişse de yaklaşık 200 milyar ABD Doları bir büyüklüğe ulaşmış durumda.

Merkezi bir yapısı olmadan kuruldu Bitcoin; ne bir merkezi ofisi var, ne de onu temsil eden bir organizasyon. Dolayısıyla kanuni otoriteler ile çok alıp veremediği de yok. Aslında biraz da bu nedenle büyümesi saman altından su yürütür bir şekilde alttan alta gerçekleşti. Zira bir kanuni otorite “hey kendine çeki düzen ver” diye uyarıda bulunmak istese kime yapacak bunu? Ya da yasaklamak istese, neyi yasaklayacak?

Libra

Libra işte bu iki başarılı denemein ardından ortaya çıkan üçüncü büyük deneme. Facebook’un artık tıkanmaya başlayan büyüme trendine destek olsun diye çıkardığı uzun vadeli bir çalışma.

Neden tıkanıyor Facebook? Dünyada 2.3 milyar kişilik bir kitleye ulaşmış durumda. Daha da fazla insana da ulaşacak, orası kesin ancak artık eski hızında değil. Yeni nesil fazla kullanmıyor diye onlara hitap eden Instagram’ı satın aldı. Sonrasında insanların haberleşmede en sık kullandığı uygulama olan Whatsapp’ı bünyesine kattı. Artık ulaşacağı insan sayısı azaldı. Elinde tuttuğu bu insanlara Facebook aracılığıyla reklama boğarak para kazanmaya çalışıyor ama onun da bir sınırı var. Bu insanları daha fazla sağması lazım. İşte burada da Çin’de bulunan WeChat’in yolundan giderek sınır ötesi para transferlerine aracılık etmeyi planlıyor.

Ne gibi engeller var Libra’nın önünde?

Libra öyle bir günde ortaya çıkmış bir proje değil. Öncelikle, 2014 yılında işin başına PayPal’de bu işi yapmış David Marcus’u getirerek başladılar projeye. Uzun bir düşünme ve değerlendirme sürecinden geçtiler. Sonuç olarak ortaya çıkardıkları Libra teknik altyapısı itibari ile beğenilen bir yapı oldu. Libra’yı bekleyen asıl sorun teknik değil, başka:

Libra’nın önündeki en büyük engel kanun koyucular. Neden? Çünkü devletler para yaratma amaçlı ellerinde olan gücü kaybetmek istemiyorlar - ve Libra’yı bu anlamda kendilerine ciddi bir tehdit olarak görüyorlar. Bu nedenle Libra açıklandığı günden beri kanun koyucuların hedefi haline geldi.

Kanun koyucular için Facebook çok rahat bir hedef. Merkezi var; gidip rahatça ulaşabilirsiniz. Böyle olunca ABD’de hem Senato hem de Temsilciler Meclisi anında çağırdılar Facebook’u ve sorguya çekmeye başladılar bile]. Temsilciler Meclisi tam üç gün boyunca oturup Libra’yı konuştu. Fransa maliye bakanı, Facebook gibi dijital devlerin demokratik olmaktan uzak, kişilerin hiçbir kontrolünün olmadığı özel ülkeler haline geldiklerini ve buna müsaade edemeyeceklerini belirten zehir zemberek bir açıklama yaptı.

Aslında Facebook bu kanun koyucuların kendisine koyacağı engellerin gayet farkında, hem de en başından beri. Libra’yı kurarken bunu göz önüne aldılar:

Öncelikle oyunu kuralların göre oynadılar. Kripto para ve Blockchain dünyasının en iyi modellerini örnek aldılar kendilerine. Bu arada kendilerini Libra’dan olabildiğince uzaklaştırmaya çalıştılar. Libra bir birlik olarak 27 ortak ile kuruldu. Ortak sayısı en az 100 olacak ve Libra’nın yönetiminde her bir ortağın %1’den fazla oyu olmayacak.

Peki Facebook parayı nereden kazanacak? Orada da Calibra, yani tamamı Facebook’a ait olan elektronik cüzdan ortaya çıkıyor. Facebook diyor ki “ben kullanıcılarıma Libra paralarını transfer etmeleri için Calibra’yı kullandıracağım”.

Facebook merkezi bir yapı olduğu için kanun koyucular ile iyi geçinmek zorunda - aksi mümkün değil. Ama amacı sınır ötesi para transferi yapmak. Bunu da Libra adında kripto paralar gibi gizlilik özelliği olan bir para aracılığı ile yapacağını söylüyor. Hiç de kolay değil bu. Neden?

Kanun koyucuların para transferleri ile ilgili en büyük derdi kara para aklanması (AML-anti money laundering), ve bunun önlenmesi para transferini yapanı tanıma (KYC- Know-your-customer), kısaca AML/KYC olarak tanımlanan işlemler bütünü. Günümüzde bankaların enerjilerinin ciddi kısmı para transferlerinde olası şüpheli işlemleri taramak ve ayıklamak ile geçiyor - aksi takdirde çok ciddi cezalar var: 2009 yılında bu yana bankalar AML aktivitelerinden dolayı toplam 32 milyar ABD Doları ceza ödemiş durumdalar.

Facebook kanun koyuculara bu ilkelere tamamen uyacağına söz veriyor. Peki bu nasıl olacak? İşte burada satır aralarını okumakta fayda var: Facebook AML/KYC kurallarına “Calibra” yani elektronik cüzdanı üzerinden uyacağına söz veriyor. Libra yani bu cüzdanlarda kullandıracağı elektronik para ise İsviçre bazlı. Facebook ABD bazlı bir şirket olarak muhtemelen “hem farklı ülke hem de %1’den az oy gücü olan bir ortak olarak benim gücüm bir yere kadar yeter, kusura bakmayın, üzerime gelmeyin” diyecek.

Libra’nın geleceğindeki soru işaretleri neler?

Libra’nın önümüzdeki yıl kullanılmaya başlanması planlanıyor ancak bunu çok iddialı bulanlar var.

Birinci neden, Facebook’un yukarıda bahsettiğimiz nedenlerden dolayı kanun koyucular ile oturup uzlaşması oldukça zaman alacak. Diğer ortaklar onlara ne kadar yardımcı olacak şu an meçhul.

Bunun dışında, birliğin yönetim yapısının nasıl olacağı da henüz belirsiz. Yeni üyelerin alımında Facebook ne kadar rol oynayacak? Direksiyonda olduğu sürece kanun koyucular tarafından sıkıştırılmaya devam edeceği bir gerçek.

Ekonomik olarak çok büyük sorun çıkacağı düşünülmüyor ama sonuçta Libra birliğinin belli masrafları olacak. Bunların Libra’nın kasada tuttuğu paraların faizlerinden karşılanacağı söyleniyor. Sonrasında kalan para temettü olarak dağıtılacağından dolayı mevcut ortaklar masrafların minimumda tutulması için ısrar edeceklerdir.

Teknik olarak Libra ile ilgili çalışmaların daha başlangıç aşamasında olduğunu söyleyebiliriz. Zira, Facebook şu anda kadar tüm enerjisini konsepti tam olarak oturtmak için harcadı. Kullanacağı protokoller için piyasada mevcut olanlardan seçimler yaptı, şimdi teknik altyapının kotarılması işi var. Burada da kanuni zorunlulukların getireceği ekstra yükler belirsiz. Örneğin yukarıda bahsettiğimiz kara para aklaması (AML/KYC) konusunda her bir kanun koyucunun istediği düzenlemeleri ve raporlamaları yapmak için sistem kurmaya başladıklarında altından kalkmaları gereken yük oldukça artacak.

Sonuç

Facebook Libra ile arı kovanına çomak soktu; işin içine para girdiğinde bir anda bütün dikkatler üzerine çevrildi. Her ne kadar Libra birliği gibi dağıtık bir yapı kurmuş olsalar da özünde merkezi bir yapıya sahipler. Bu nedenle kanun koyucular Facebook’un düşlediği vizyona ulaşmasının önündeki en büyük engel olacak gibi görünüyor. İlk adım olan piyasaya 2020 yılında çıkma hedefi oldukça iddialı. Gerçekleşecek mi hep birlikte göreceğiz.