Facebook'un parası Libra ile ilgili tüm bilmek isteyecekleriniz

Artık sağır sultan bile duydu herhalde: Facebook, kripto para piyasasına Libra ile şaşaalı bir giriş yaptı. Tüm kripto alemine hayırlı olsun!.

Özetle nedir olay?

Bir paragrafta özetleyelim:

• Facebook, 27 diğer kurum ile birlik olarak merkezi Cenevre’de bulunan bir vakıf kuruyor.
• Bu vakıf 2020 yılında Libra adında bir Blockchain kurarak aynı adlı bir kripto para çıkaracak.
• Bu para, aslında %100 dolar ve benzeri paralardan oluşan bir sepet ile desteklenen bir SabitPara (stable coin).
• Kişiden kişiye para transferi dışında, Facebook sistemi içindeki pek çok hizmet alımının karşılığında ödeme olarak da kullanılabilecek (ortaklar, örneğin Uber için de geçerli bu).
• Biz bireyler, elimizdeki TL, ABD Doları vb parayı Libra’ya çevirip sistem içinde kullanabileceğiz. Bunu yaparken normal olarak dijital cüzdanlar kullanacağız. Calibra, bu cüzdanların Facebook tarafından çıkarılan ilk örneği.

Libra, Eski Romalı ağırlık ölçüsü biriminden esinlenme (Kaynak: Pixabay)

Tanıtım Dokümanının İngilizcesine buradan Türkçesine ise Ebru Güven‘in çevirisi ile şuradan ulaşabilirsiniz.

Facebook neden kripto para dünyasına giriyor?

Facebook neden bir kripto para çıkarıyor? Soruyu biraz daha açsak iyi olacak sanki: Facebook neden onlarca farklı kurumu içine alacak geniş bir yapı kurarak bir kripto para çıkarıyor?

Facebook’un derdi ne?

Facebook özünde Google ile birlikte dünyanın en büyük iki reklam ajansından biri. Ve kurduğu benzersiz iş modelinin temeli kullanıcı bilgilerini toplama ve bu bilgiler odağında kullanıcıya nokta atış reklam yapmaya dayanıyor. Ancak Facebook halka açık bir şirket ve Wall Street ondan sürekli olarak kârını artırmasını istiyor. Facebook’un elindeki en büyük varlık ne? 2,3 milyar kullanıcı. Bunlardan bir yere kadar reklam geliri elde edebilir. Ama daha fazlasını vermesi lazım kârâ susamış fonlara, yoksa hisse senedi tepetaklak aşağı gider.

Fotoğraflarınız, beğendiğiniz makaleler, sevdiklerinizin doğum günlerini kutlamak gibi özel hayatınızla ile ilgili sizi sizden iyi tanıyan Facebook, şimdi Libra ile sizin harcamalarınızı da görmek ve ona etki etmek istiyor.

Kimi örnek alıyor?

Facebook aslında Çin’in dijital anlamdaki en büyük devi olan WeChat’ın yolunu izliyor. Kendi halinde masum bir mesajlaşma programı olarak başlayan WeChat, hükümetin de desteği ile şu anda her tür finansal işlemi dijital olarak gerçekleştirebildiğiniz dev bir platforma dönüşmüş durumda. Benzer şekilde Kore’nin en büyük mesajlaşma uygulaması Kakao da 44 milyon kullanıcısı için bir kripto para cüzdanı geliştirerek kullanıma soktu. Facebook da bu iki kuruluş gibi Whatsapp’ı kullanarak para transferini mesajlaşmanın içine katmayı planlıyor.

Hangi alanlarda sıkışıyor?

Ama bir yandan da şu anki mevcut modelinin bile birçok zayıf karnı var. Bunlar Cambridge Analytica skandalı ile iyice açığa çıktı. İnsanlar artık dijital dünyada kendilerine ait bilgilerin yavaş yavaş önemini kavramaya başladılar. Facebook da bu eğilimin gayet farkında: Mark Zuckerberg “gelecek mahremiyette” temalı ileriye dönük vizyonlarını bizimle paylaştı

Facebook devasa bir yapı, bir dev. Böyle olduğu için de bütün gözler üzerinde. Monopol yapısı dolayısıyla tepkileri üzerine çekiyor. Geçtiğimiz günlerde şirketin ilk kurucularından Chris Hughes, New York Times’a uzunca bir makale yazarak Facebook’un elinde tuttuğu korkunç güç nedeniyle parçalanmasını istedi.

Kullanıcıların öne plana çıkmaya başlayan hassasiyetleri neler?

Toplumun büyük kesimi bilgilerini paylaşmak konusunda hassas olmayabilir. Ancak bu tip bir genel izlemenin en uç noktası olan Çin aslında işin nerelere gidebileceği konusunda bize ipuçları veriyor. Sosyal medya aktifliğinize göre size bir skor veren ve düşük skorlu olanlara pasaport vermemek gibi yaptırımlar uygulayan baskıcı bir sistem Çin’in planladığı. Geçtiğimiz ay Hong Kong’da yapılan protestolara giden gençlerin kendilerine ait metro kartlarını kullanmayıp, tek kullanımlık kart almaları bir başka örnek. Protestolara katıldıklarının kullandıkları kartlardan ortaya çıkabileceğinden korkuyorlar. Yaşadıkları acı tecrübeler yüzlerce insanı böyle bir önlem almaya itmiş durumda.

Facebook’un iş modeli daha önce de belirttiğimiz gibi kullanıcıların kişisel bilgilerini kullanmak üzerine kurulu. Benzer iş modeli üzerine kurulan Google da aynı şekilde artan kullanıcı tepkisini göğüslemek durumunda. Öte yandan Apple ya da Microsoft kullanıcı verisi üzerine iş modeli inşa etmedikleri için çok rahatlar. Apple CEO’su Tim Cook çıkıp göğsünü gere gere ürün ve hizmetlerinin kişisel bilgilerinizi güvenli ve mahrem tutmak üzerine dizayn edildiğini söylüyor. Bu hamleler bir yandan da Facebook’u daha fazla köşeye sıkıştırmaya yönelik doğal olarak.

Bütün bunlara karşı Facebook ne hamleler planlıyor?

Dolayısıyla Facebook geçmişte yaşanan tepkileri de dikkate alarak bu yeni girişime daha temkinli yaklaşıyor. Yanına pek çok ortak alıyor, bağımsız bir vakıf kurduğunu söylüyor.

Libra kurucuları: Yok yok, kimi ararsan var (Kaynak: The Block)

Bu vakfın Libra’yı yöneteceğini, kendisinin de tüm kurucular gibi vakfın yönetiminde sadece bir oyu olacağını belirtiyor. Bilgilerin mahrem tutulacağı sözünü veriyor. Yeterli mi? Bence hayır.

Şu an yapmak istediği suyu bulandırmaya çalışmaktan başka bir şey değil. Zira Libra para olarak bilgileri tutmayacak ama parayı harcadığınız yere sizin bilgilerinizi verecek. Dolayısıyla bir şekilde harcama bilgileriniz de artık Facebook’un eline geçecek.

Öte yandan vakıf kurup ortakların arkasına sığınarak tekel olarak suçlanma da dahil kurum ve otoritelerden gelecek politik baskıları azaltmayı planlamakta.

2020 yılının ilk yarısında 100 ortak ile hayata geçmesi planlanan Libra projesinin detayları henüz belli değil. Ancak Facebook’un geçmiş sicili bizi Libra konusuna temkinli yaklaşmaya itiyor.

Facebook’un kripto piyasasına girmesi neden önemli?

İşin felsefesine baktığımızda, Libra özünde “para merkez bankaları tarafında basılır” görüşünün anti-tezi bir enstrüman. Tamam, tabii ki değer olarak arkasında dolar, euro gibi bir varlık var (ki bu şekilde çalışan Hong Kong gibi ülkeler de bulunmakta). Bu nedenle başlı başına “para” özelliği taşıyor mu, tartışılır. Ancak sonuç olarak baktığınızda merkez bankalarından tamamen bağımsız özel kurumların kurduğu bir yapı alışverişte para yerine geçecek bir araç çıkarıyor. Bu bile tek başına hükümetlerin kendi tekellerinde tuttukları ekonomik güce tehdit yaratabilecek bir devrim (eğer başarılı olursa).

Facebook bir dev. Bu devin kripto para piyasasına girmesi bu alanın oyuncuları için de çok önemli. Gelin bir de bu oyunculara bakalım:

Kripto para dünyası için ne gibi etkileri olacak?

Facebook Libra haberlerinin hem kısa hem de uzun vadede kripto para piyasalarına olumlu etkisi olacağını söylemek hiç de zor değil.

Kısa vadede açıklamanın yapılmasının ardından on gün içinde Bitcoin’in yaklaşık %50 oranında yükselmesinden de bu anlaşılıyor. Facebook gibi insanların aşina olduğu bir devin bu alana girmesinin, kripto paralar için en azından üzerine yapışan yaftalar (kara para aklaması ya da uyuşturucu ticaretinde kullanılması gibi) nedeniyle toplumda oluşan olumsuz önyargıların azalmasına yol açtığını şimdiden söyleyebiliriz.

Facebook yeni çıkardığı sistem ile gerçekte kimin rakibi oluyor? Blockchain dünyasının oyuncularına kısaca göz gezdirip birlikte karar verelim:

Bitcoin?

İlk akla gelen şüpheli. Piyasanın ağır ağabeyi şimdi mahalleye yeni taşınan bıçkın gence karşı. Gerçekten öyle mi? Bitcoin ile Libra’nın para transferi için kullanılmak dışında ortak pek bir özelliği yok aslında. Blockchain dünyasının iki ayrı ucundalar:

Dağıtık/Merkezi yapı

Bitcoin, tamamen dağıtık, merkezi ya da lideri olmayan bir yapı. Dolayısıyla sansür edilmesi çok ama çok zor (imkânsız da diyebilirsiniz ama büyük konuşmamak lazım).

Libra ise bir konsorsiyum tarafından yönetiliyor, her ne kadar lideri 2020 yılına kadar Facebook olsa da… Bütün konsorsiyum üyeleri, merkezi yapılar. Libra da benzer şekilde Cenevre merkezi bir yapı. Sansür edilmek ağır bir kelime olsa da, gerek kanunlar gerekse başka politik nedenler ile baskı görmeye hazır. Avrupa Birliği zaten ‘dakika bir gol bir’ “siz şimdi de bizim başımıza banka mı olmaya kalkıyorsunuz?” diye başladı baskıya, keza ABD’de de kaşlar havaya kalktı. En son 2 Temmuz tarihinde Amerikan Temsilciler Meclisi Finansal Hizmetler Komisyonu Facebook’a resmi bir mektup göndererek Libra geliştirmesini durdumasını istedi.

Açıklık/kapalılık

Bitcoin’de sisteme giriş çıkış (kullanıcılar, yatırımcılar, madenciler) herkes için serbest.

Libra, izne bağlı/kapalı (permissioned) bir Blockchain olarak kuruluyor. İleride beş yıl içinde açık (permissionless) bir sisteme girmek gibi bir hedefleri var, ama bu henüz net değil.

Bu neden önemli? Bir önceki madde ile alakalı aslında. Sisteme giriş çıkışın bir otoriteye bağlı olması sistemi dış tehditlere karşı daha korunaklı hale getiriyor. Ama öte taraftan, otoriteye karşı yapılacak her türlü politik baskı için de zayıf bir karın yaratıyor.

Ayaklarının üstünde durmak / sırtını başkasına yaslamak

Bitcoin kendi değerini kendi yaratan, arkasında herhangi bir varlık ya da güç olmadan bugünlere gelmiş bir para. Altın gibi değer saklama amacıyla kullanılıyor insanlar tarafından. Öte yandan, arkasında bir varlık olmaması nedeniyle değeri arz ve talep ile belirleniyor ve özellikle emekleme aşamasında olduğu ilk on yıl içinde ciddi dalgalanmalar yaşadı.

Libra ise dolar, euro benzeri paraları arkasına alan bir yapı. Yani kendi başına bir değeri olmayacak. Bir sepet kullanacağı için nispeten dalgalanmadan az etkilenecek. Bu da bir kesim insan için cazip olabilir, özellikle parası çok dalgalanan ya da değer kaybeden ülkelerin vatandaşları için varlıklarının değerini korumada bir alternatif sağlayabilir.

Ethereum?

Ethereum daha önce de bahsettiğimiz gibi Akıllı Kontratlar vasıtasıyla üzerine pek çok farklı uygulama geliştirilmiş bir platform.

Facebook’un kurduğu Libra Blockchain’i bu anlamda Ethereum’a bir rakip gibi görülebilir. Zira Libra yalnızca para transferinde kullanılacak bir para olmanın çok ötesinde üzerine yazılacak yazılımlar ile kullanıcıların finans ile ilgili her tür ihtiyacına çözüm getirmeyi amaçlayan bir platform. Facebook bu amaçla geliştiriciler için Libra sistemi üzerinde uygulama yaratmada kullanılacak bir dil de yayınladı.

Facebook’un geçmişte platformunu kullanan şirketler (oyun şirketleri, reklam ajansları, dijital analitik firmaları) attığı kazıklar düşünüldüğünde yazılımcılar bu suya atlamak konusunda tereddüt edebilirler. Yazılımcılar için Libra altyapısının en büyük cazibe merkezi ise Facebook’un 2,3 milyar aktif kullanıcısı.

Diğer kripto paralar?

Libra’nın ilk aşamada para transferi işlemi yapacağını öngörürsek, bu alanda etkileyeceği ilk paralardan birinin XRP olduğunu söylemek yanlış olmaz. Zaten bu nedenle Libra açıklamasının yapıldığı gün XRP’nin sahibi Ripple’in para transfer kuruluşu Moneygram’a 50 milyon ABD Dolarına ulaşacak miktarda bir yatırım yapacağı haberi piyasalara düştü.

Bunun yanında SabitPara (stable coin) olarak piyasada kendine yer bulmaya çalışan Tether benzeri paralar en büyük tehlike altında olanlar. Facebook gibi daha geniş kullanıcılı, destekçileri daha güçlü bir rakip karşısında bu yeni yetme SabitPara’ların kullanıcı tabanlarını genişletmek anlamında işlerinin çok zor olacağını söyleyebiliriz.

Biz son kullanıcılar için ne önemi var?

Libra’nın en önemli etkisinin, belki bu yazıyı okuyan kitle için değil ama bankacılık sistemine dahil olmayan 1,7 milyar insan için olacağını söylemek sanırım yanlış olmaz. Bu kadar geniş bir kitlenin birbirleri ile Facebook (ya da Whatsapp) üzerinden ekonomik ilişkiye girebilmeleri çok kritik.

Yalnızca bu değil tabii. Libra’nın merkez bankalarının bastığı paralara bir alternatif getirmesi, bankacılık sistemine dahil bireylerin mali özgürlüğü açısından da önemli. Parası yeterince değerli olmayan ya da izlediği mali politikalar nedeniyle paraları değer kaybına uğrama ihtimali olan merkez bankaları artık karşılarında Libra gibi bir rakip daha bulacaklar.

Elbette bu bireyler şu anda da kendi ülke paraları yerine dolar, euro benzeri varlıkları tutabilirler ancak bu varlıkları alıp satma ya da başkasına transfer etme sırasında ciddi komisyonlar vermek zorundalar. Dijital dünyada aracısız işlem veren Libra benzeri dijital paralar bu maliyetleri neredeyse sıfıra indiriyor.

Benzer şekilde internet üzerinden yapılan alışverişlerde belki sizden değil ama satıcılar tarafından kredi kartı şirketlerine ve bankalara verilen komisyonların düşürülmesi, kuşkusuz tüketici lehine maliyet avantajları getirebilir.

Kripto dünyası dışındaki aktörler

Facebook’un bu hamlesinin sadece kripto dünyasını etkilemiyor. Aslına bakarsanız, asıl tedirgin olması gerekenler mevcut düzenin koruyucuları olan finansal kurumlar. Kim bunlar? Bankalar, kredi kartı şirketleri, para transferi işi ile uğraşan şirketler ve merkez bankaları.

Bankalar?

İlk aşamada Libra bankalara bir sorun teşkil etmiyor. Peki ya gelecekte?

Sisteme göre Libra kullanabilmek için elinizdeki dolar, euro, TL gibi klasik paraları Libra’ya çevireceksiniz ve Calibra isimli dijital cüzdanda tutacaksınız. Sizin gönderdiğiniz paralar rezerv olarak tutulacak ve riski düşük enstrümanlarda değerlendirilecek. Şu an için böyle. Sisteme giren milyonlarca insandan toplanan bu paralar böyle kuzu kuzu yatacak mı? Sanmıyorum. Bir noktada bu paraları daha iyi değerlendirmek isteyecekler. Yalnızca Facebook değil, diğer konsorsiyum üyeleri de. O zaman ne yapılabilir bu paralar ile? Neden Libra kullananlara kredi vermeyelim?

Bankalar bireylere verdikleri kredilerde, kişinin mali yeterliliklerini göz önüne alarak bir skorlama yaparlar. Ellerindekı bilgi yeterli olmadığında kişiyi kredilendirmeden çekinirler. Peki, ya elinizde Facebook’da olduğu gibi kişi ile ilgili her tür bilgi var ise? Üstelik şu anda sosyal olarak o kişi ile ilgili her tür bilgi mevcut, bundan sonra ekonomik aktivitelerine de (Libra sayesinde) hakim olduğunuzu düşünün. Klasik bir bankaya göre kat be kat iyi tanıyorsunuz bu kişiyi. Riski düşük olan ama bankanın mali varlık açısından yeterli bulmadığı birine kredi vermez misiniz? Vermezseniz, hissedarlarınız sizi sopayla kovalarlar :)

Merkez Bankaları?

Yukarıdaki Libra ile Bitcoin karşılaştırmasında yazdığımız gibi, Libra dolar ve euro gibi paraları arkasına alan bir para olarak, mali olarak güçlük çeken Merkez Bankaları’nın çıkardığı ülke paralarına ciddi bir rakip olma potansiyeline sahip. Ekonomik politikalarınızı iyi düzenleyin, doğru uygulayın, yatırımcılar ve halk nezdinde güveninizi yüksek tutun aksi takdirde kullanıcılar telefonlarındaki bir uygulama kadar kendilerine yakın olan bu paraya gönüllerini kaptırabilirler.

Sonuç

Libra ile ilgili hâlâ pek çok bilinmez mevcut. Şimdiye kadar bildiklerimizi varsayımlarımız ile birleştirdiğimizde yukarıdaki tablo çıkıyor. Burada en önemli konulardan biri, değişik ülkelerdeki kanun koyucuların Libra’ya nasıl yaklaşacağı, önüne ne gibi engeller çıkaracağı. Keza, kırk birbirine benzemez kurumu Libra Birliği içinde bir araya getirmek güzel ama bu kuruluşların her birinin ayrı beklentisi, korkusu ve isteği var. Bunları idare etmek de hiç kolay olmayacak Facebook için. Süreç nasıl işleyecek hep birlikte göreceğiz.